Manastır’da 1890’da doğan Nuri Paşa (Killigil), 1909’da Manastır Harbiyesi’nden üsteğmen rütbesiyle mezun oldu. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girmesinin ardından ‘Padişah yaverliği’ rütbesi verilen Nuri Paşa, 1917’ye kadar Trablusgarp ve Bingazi’de görev yaparken İngiliz, İtalyan ve Fransız kuvvetlerine karşı birçok savaşa girdi. Enver Paşa, Azerbaycan ve Dağıstan’ın Osmanlı’dan yardım talep etmesi üzerine kurdurduğu Kafkas İslam Ordusu’nun kumandanlığına kardeşi Nuri Paşa’yı getirdi.
‘BAKÜ FATİHİ’ OLMUŞTU
12 bin askerden oluşan Kafkas İslam Ordusu ile 15 Eylül 1918’de Bakü’yü kurtaran Nuri Paşa ‘Bakü Fatihi’ diye anılmaya başladı. Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonra Kafkas İslam Ordusu, Bakü’yü terk etmek zorunda kalırken Nuri Paşa, İngilizler tarafından Batum’da tutuklandı. Nuri Paşa, 8 Ağustos 1919’da yargılanmak üzere götürülürken Kafkasyalıların yardımıyla hapisten kaçmayı başardı.
SAVAŞ SANAYİSİNİN ÖNCÜSÜ
1921’de Berlin’e giden Nuri Paşa, burada çiniciliği öğrenerek 1924’te İstanbul’a döndü ve Kütahya Çinicilik Anonim Şirketi’ni kurdu. Askerlik hayatı kahramanlıkla geçen Nuri Paşa, bir süre sonra fabrikasını devrederek savaş sanayisine yöneldi. Nuri Paşa, Sütlüce’de tarihi baruthane sahasında bulunan fabrikayı satın alarak ordu için silah ve cephane üretti, çeşitli silah tasarımları yaptı ve bunların patentini aldı. ‘Nuri tabancası’ adını verdiği Türkiye’nin ilk 9 milimetrelik silahının seri imalatını gerçekleştirdi. Kurduğu fabrikada top, havan, uçaksavar mermi ve tapalarının yanı sıra uçak bombaları imal eden Nuri Paşa, özel sektör olarak yerli harp sanayisinin gelişmesine ve Türk ordusunun ateş gücünün artırılmasına katkı sağlayan ilk girişimcilerden biri oldu.
FABRİKADAKİ PATLAMA
Takvimler 2 Mart 1949’u gösterdiğinde, Nuri Paşa’nın İstanbul Sütlüce’deki baruthane sahasında bulunan fabrikasında, nedeni tespit edilemeyen büyük bir patlama meydana geldi. Patlamada Nuri Paşa ile birlikte 28 kişi hayatını kaybetti. 3 Mart 1949 tarihli Hürriyet Gazetesi, haberi birinci sayfadan “Dün Sütlüce’de korkunç bir infilak oldu” manşetiyle, şöyle duyurdu: “General Nuri Killigil’e ait silah ve mühimmat fabrikası havaya uçtu. Şehrin birçok yerinde camlar kırıldı, köprüden geçenler bile barut kokusunu duydular, hadise yeri kordon altında.”
MEB’E TAHSİS EDİLDİ
Baruthanenin tarihi Osmanlı dönemine uzanıyor. Haliç kıyısında yer alan tarihi baruthane, Sultan II. Bayezid tarafından 1490’larda ahşap olarak yaptırılmış, daha sonra 1570’de kâgir olarak yeniden inşa ettirilerek üzeri kurşun kaplanmıştı. Baruthanenin değirmenleri, yakındaki dereden gelen suyla döndürülmüş. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) ait alan, 2020’de İBB Meclis kararıyla bedelsiz olarak 25 yıllığına Milli Eğitim Bakanlığı’na tahsis edildi.
ACİLEN DURDURULMALI
İBB Genel Sekreter Yardımcısı Mahir Polat, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımla, “Acilen inşaatın durdurulup tarihi Osmanlı Baruthanesi alanında arkeolojik çalışmaya geçilmesi gerekiyor” dedi.
TABANCASI ASKERİ MÜZEDE
Nuri Killigil tarafından sınırlı sayıda üretilen ve kendi adını taşıyan 9 mm çapında, yarı otomatik tabancanın bir örneği İstanbul Harbiye Askeri Müzesi’nde sergileniyor. Nuri Killigil’in mirasçıları tarafından müzeye bağışlanan tabanca, özel kutusunda ilk günkü gibi, yedek şarjörü ve mermileriyle bir arada muhafaza ediliyor.
